Przedstawiamy kolejną odsłonę naszego cyklu "Oscar PL" - tym razem przypominając film "Człowiek z żelaza". Recenzje z tej serii, autorstwa Jakuba Neumanna, przedstawiają polskie produkcje, które zyskały uznanie Amerykańskiej Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej, uzyskując nominacje do najważniejszej nagrody w świecie filmu, Oscara. "Człowiek z żelaza" to siódmy tytuł, w chronologicznej kolejności, który w historii polskiej kinematografii dostąpił tego zaszczytu i jednocześnie trzeci film Andrzeja Wajdy nominowany do tej nagrody. Produkcja ta uzyskała nominację do Oscara w kategorii Najlepszy Film Nieanglojęzyczny w roku 1982.
Dojeżdżając na studia pociągiem z Tczewa do Elbląga po pewnym czasie zdałem sobie sprawę, że nie doceniam wyjątkowości miejsc, które codziennie mijam, takich jak Most Lisewski albo stacja kolejowa w Szymankowie, które odegrały swoją rolę w historii Europy pierwszej połowy ubiegłego wieku (nie wspominając już o malborskim zamku). Odkąd studiuję w Gdańsku, w drodze na uczelnię mijam Stocznię Gdańską i charakterystyczne dźwigi, które przypominają o zdarzeniach drugiej połowy poprzedniego stulecia, pamiętanej już przez pokolenie moich rodziców. Tym ciekawsze było obserwowanie 
miasta, po którym poruszam się na co dzień, w roli głównego bohatera wydarzeń obserwowanych i wpływających na cały świat. Takie niecodzienne doświadczenie zaserwował mi seans „Człowieka z żelaza”.
Winkiel (Marian Opania) przybywa do Trójmiasta, by przygotować reportaż kompromitujący Macieja Tomczyka (Jerzy Radziwiłłowicz), członka komitetu strajkowego i stoczniowego robotnika. Dzięki znajomości z Dzidkiem (Bogusław Linda), któremu niegdyś załatwił pracę, trafia do rodziny Hulewiczów i poznaje prawdę o małżeństwie Maćka z Agnieszką (Krystyna Janda). Z biegiem czasu Winkiel coraz bardziej popiera działania stoczniowców, narażając się swoim przełożonym…
Kontynuacja „Człowieka z marmuru” powstała w okolicznościach owianych legendą – rzekoma prośba anonimowego stoczniowca jako inspiracja, scenariusz napisany w niecały tydzień i nieustannie uaktualniany na planie, szybkie tempo zdjęć i postprodukcji, wreszcie przygotowanie filmu przysłowiowym rzutem na taśmę na festiwal w Cannes (ponoć przy oporach reżysera) oraz Nagroda Jury Ekumenicznego i Złota Palma - pierwsza dla sequela i dla produkcji polskiej. Trudno jest ją ocenić w oderwaniu od politycznego kontekstu. Największym plusem „Człowieka z żelaza” jest zdecydowanie aktualność – powstały w krótkim przedziale czasowym pomiędzy wydarzeniami sierpnia 1980 a ogłoszeniem stanu wojennego film podejmuje się opowiedzenia historii zajmującej wówczas wszystkich Polaków orientujących się w sytuacji kraju, pełniąc nawet funkcję opiniotwórczą. Filmowe postaci i wydarzenia mają zazwyczaj swoje rzeczywiste odpowiedniki, a kilka twarzy Solidarności z Lechem Wałęsą na czele pojawia się nawet osobiście. Nagrody, zwłaszcza w Cannes i oscarowa nominacja w USA (po próbach wycofania filmu przez ówczesne władze przegrana na rzecz węgierskiego „Mefisto”, również z udziałem Krystyny Jandy), można traktować jako ukłon w stronę idei Solidarności w podobny sposób, jak zwycięstwo Anety Kręglickiej w wyborach Miss World akurat w roku 1989 – „widzimy, co się u was dzieje, i doceniamy!”
Sam film tymczasem ustępuje pierwszej części, gubimy się trochę w gąszczu postaci, a bardzo ciekawy, bo skonfliktowany z samym sobą i tragiczny Winkiel w pewnym momencie ustępuje pola bezkompromisowemu, choć mniej interesującemu małżeństwu Tomczyków. Dużo w filmie retrospekcji, autentycznych nagrań i wypowiedzi naocznych świadków, jakby reżyser chciał zabrać nas w centrum gorących wydarzeń tamtego okresu. Obok kilku patriotycznych, na siłę podniosłych momentów pojawiły się i sceny fantastyczne, jak np. fenomenalny, krótki występ Janusza Gajosa albo opowieść babci Hulewiczowej. Myślę, że jest to mimo wszystko wartościowy film, choć może dlatego, że oglądając Tomczyka rozrzucającego ulotki na gdańskim dworcu, gdzie jestem niemal każdego dnia, zdaję sobie sprawę, że historia tamtych ludzi jest jedną z części składowych mojego narodowościowego DNA i nie mogę nic z tym zrobić…
„Człowiek z żelaza”
czas trwania: 147 min.
gatunek: polityczny
prod. Polska 1981
premiera polska: 27.08.1981
reżyseria: A. Wajda („Danton”)
obsada: J. Radziwiłłowicz („Ryś”)
K. Janda („Przesłuchanie”)
___________________________________________________________________________________
OSCAR PL - polskie produkcje nominowane do Oscara!
Pozostałe recenzje z tej serii:
"Nóż w wodzie", reżyseria: R.Polański, prod. 1961 więcej nt. filmu tutaj>>
"Faraon", reżyseria: J.Kawalerowicz, prod. 1965 więcej nt. filmu tutaj>>
"Potop", reżyseria: J.Hoffman, prod.1974 więcej nt. filmu tutaj>>
"Ziemia obiecana", reżyseria: A.Wajda, prod.1974 więcej nt. filmu tutaj>>
"Noce i dnie", reżyseria: J.Antczak, prod.1975 więcej nt. filmu tutaj>>
"Panny z Wilka", reżyseria: A.Wajda, prod.1979 więcej nt. filmu tutaj>>
Autor: Jakub Neumann
